Лексика швабского диалекта казахстанских немцев

Abstract

Лексика швабского диалекта состоит из бытовых слов, имеет местные различия и распространена на границах определенного диалекта. Она характеризуется конкретностью, бытовым характером, дробностью представления предмета мысли, имеет эмоциональный характер, выражает оценку говорящего по отношению к высказываемому. Носители диалекта владеют немецко-казахским и немецко-русским типами двуязычия, используют в своей речи казахские и русские слова в качестве синонимов к немецким словам. Казахские слова имеют позитивную оценку и выражают положительные ценностные оценки говорящих. Употребление и знание диалекта зависит от возраста, профессии, образования, отношения к диалекту, обстоятельств. В процессе взаимодействия носителей немецкого языка с представителями других лингвокультурных сообществ в немецком языке появляются заимствованные слова, в первую очередь слова, обозначающие явления национального образа жизни, повседневного быта, накопление в массовом порядке в языках слов, грамматических элементов в процессе контактирования, со временем приобретает системный характер. Лексика диалектов характеризуется большей эмоциональностью по сравнению с лексикой литературного языка. К.Л. Пфотце, рассматривая лексику диалектов пишет, что «основной причиной наличия в диалектном слове национального немецкого языка эмоциональной лексики являются: преобладание эмоциональных моментов и связанная с ним «игра» фантазии, которая основывается на непринужденности эмоционально-образных и волевых ассоциаций, приводит к развитию в диалекте (в отличие от литературного языка) богатого пласта эмоционально окрашенной лексики и запаса оценочных словообразовательных средств». Эмоциональная окрашенность диалектных слов формируется в процессе выражения ими оценочного субъективного отношения «к предмету мысли по шкале «хорошо/плохо» или выражения пейоративного, негативного или мелиоративного отношения». В диалектах удельный вес пейративных обозначений оказывается большим, чем в мелиоративных. Носители диалекта редко расточают похвалу чему-либо, ибо в хорошем они видят нормальное. Отклонения же от нормы подвергаются ими порицанию и критике.

Шваб диалектісінің лексикасы күнделікті тұрмыста қолданылатын сөздерден тұрады және нақты диалектіге ғана тән қасиеттерімен жергілікті жерге байланысты ерекшеленеді. Диалектіде сөйлейтін адамдар – неміс-қазақ және неміс-орыс тілдерін меңгерген адамдар, олар неміс тілінің кейбір сөздеріне синонимдер ретінде қазақ, орыс тілдерінің лексикасын қолданады. Неміс тілінде сөйлейтіндерге қазақ тіліндегі сөздер жатық келеді. Диалектіні білу және қолдану жасқа, мамандыққа, білімге, жағдайларға байланысты болады. Неміс тілінде сөйлейтіндердің басқа лингвомәдени қауымдастықтармен өзара әрекеттестігінің арқасында аталған тілде, ең алдымен, ұлттық өмір сүру салтын, күнделікті тұрмыс жағдайды, сөздердің, грамматикалық элементтердің жаппай пайда болуын көрсететін кірме сөздер пайда болады және келе-келе жүйелі сипат алады. Диалектілердің лексикасы әдеби тілдің лексикасына қарағанда эмоциялы келеді. К.Л. Пфотце: «диалект лексикасының эмоциялы келетінін және эмоция жайттарының көптеп кездесетінін адам фантазиясымен байланыстырады, ондағы бейнелеп сөйлеудің өзі диалектінің дамуына үлес қосатынын» айтқан. Диалект сөздердің эмоциялық әсіреленуі ойды жеткізудің жақсы/жаман немесе пейративті, жағымсыз немесе мелиоративті көзқарасты білдіргенде қалыптасады. Диалектіде сөйлейтін адамдарда орынсыз мақтау өте сирек кездеседі немесе жақсы нәрсені орынды деп есептейді. Диалектіден ауытқу болса сынға ұшырайды.

The lexicon of the Swabian dialect consists of household words, has local distinctions and is widespread on the borders of the certain dialect. It is characterized by specificity, household characteristic, and divisibility of the concept of subject matter idea, has emotional character, expresses the speaker’s assessment in relation to the stated utterance. The informants of the dialect own German-Kazakh and German-Russian types of bilingualism using the Kazakh and Russian words as synonyms to the German words in their speech. The Kazakh words have a positive assessment and express a positive valuable appraisal of speakers. The use and knowledge of the dialect depends on age, profession, education, the attitude to the dialect, and some circumstances. During interoperability of German language informants with representatives of others lingvocultural communities in Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №3 (49), 2014 ж. 97 German language there are some loan words, first of all the words designating the phenomena of the national way of life, daily life, mass accumulation of words in languages, grammatic elements of language contacts which with the lapse of time get system character. The lexicon of dialects is characterized by greater emotionality in comparison with lexicon of a literary language. K.L.Pfottse, considering the lexicon of dialects writes, that «a principal cause of availability in the dialect word of emotional lexicon in the national German language are: the predominance of emotional instants and related «game» imaginations which is based on ease of its emotional-shaped and strong-willed associations, leads to rich layer progress of emotionally painted lexicon and to the stock of estimated word-formation means» in the dialect (unlike the literary language). Emotionally painted dialect words are shaped according to the expression of the estimated subjective attitude «to subject matter of an idea on a scale «well/bad» or expressions peiorative, negative or meliorative attitude». Informants of the dialect seldom waste a praise of something because they see good dialect speech as normal. Deviations from norm of the dialect are exposed by them as censure and criticism.